ΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ
ΙΣΤΟΡΙΑ

με μια σπίθα σοφίας

Νερό, νερό, παντού νερό, κι ούτε σταγόνα για να πιείς...

από τη Μπαλάντα του γέρου ναυτικού
του Σάμιουελ Τέιλορ Κόλερτιζ

Φανταστείτε, αγαπητέ αναγνώστη, ένα πραγματικά τεράστιο ενυδρείο, όπου εσείς και εγώ μαζί ανακαλύπτουμε μία, ειλικρινά, καθόλα συμπαθητική και πραγματικά μαγική χρυσοψαρίνα ονόματι Γκόσιο.

Όσο βρίσκεται μέσα σε αυτό το τεράστιο, θαυμαστό ενυδρείο, η Γκόσιο η Πτερυγόχρυση μπορεί να επιλέγει ανεξάρτητα τη δική της κατεύθυνση κίνησης, την ταχύτητα, μα και το βάθος των ταξιδιών της. Από αυτήν την άποψη, μπορούμε να πούμε ότι η ηρωίδα μας είναι πραγματικά η αφέντρα της ζωής της, μιας και είναι αυτή που τελικά παίρνει όλες τις αποφάσεις: τη θερμοκρασία που θα έχει το ενυδρείο, το νέκταρ και την αμβροσία που θα γεύεται πρωί και βράδυ, τους φίλους και εχθρούς που θα κάνει, το επίπεδο του οξυγόνου που θα έχει το περιβάλλον της, την πρασινάδα ή τα φύκια που θέλει να υπάρχουν στον πυθμένα του ενυδρείου, τους θεούς που λατρεύει κτλ.

Μέσα στο ενυδρείο, η χρυσοψαρίνα μας ελέγχει τα πάντα (ή τουλάχιστον αυτό πιστεύει):
-θερμοκρασία
-τροφή
-επίπεδο οξυγόνου
- τη συμπεριφορά των άλλων ψαριών του ενυδρείου

Στη ζωή της Γκόσιο, υπάρχει μόνο ένα πρόβλημα «άνευ σημασίας».

«ΆΝΕΥ ΣΗΜΑΣΙΑΣ»

Τυχαίνει το ενυδρείο μέσα στο οποίο ζει και κινείται να έχει τη δική του κίνηση, μια κίνηση την οποία η χρυσοψαρίνα δεν καταλαβαίνει και μόνο ανεπαίσθητα αντιλαμβάνεται.

Μα αυτό δεν μας προκαλεί έκπληξη. Μπορεί το ενυδρείο και η ηρωίδα του να είναι φανταστικά, δεν βρίσκονται όμως στον κόσμο της φαντασίας, και η θαυμάσια, θρυλική χρυσοψαρίνα μας δεν βρίσκεται ακριβώς στον επικό κόσμο του Ομήρου... Όχι, το ενυδρείο βρίσκεται σε έναν πολύ συγκεκριμένο μεσημβρινό M, στον αρκετά στιλάτο παράλληλο P στη χώρα N (ή ίσως στη «χώρα» των θαυμαστών, ταξιδιάρικων κυμάτων της θάλασσας) στον πλανήτη Γη, τον τρίτο πλανήτη από τον Ήλιο, στον Γαλαξία μας.

Ο πλανήτης μας περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο και γύρω από τον άξονά του, ενώ τα πάντα πάνω στη Γη στρίβουν μαζί του (προσπαθώντας να μην τους στρίψει). Φυσικά, αυτό ισχύει και για το ενυδρείο μας (ή, καλύτερα, το ενυδρείο της Γκόσιο). Αυτές οι περιστροφές προκαλούν τα φυσικά φαινόμενα που οι άνθρωποι παρατηρούν καθημερινά, όπως την ανατολή του ήλιου που δίνει τη σκυτάλη στη δύση, το βαλς της νύχτας με τη μέρα, τη σονάτα του σεληνόφωτος και της παλίρροιας, καθώς και το ατέρμονο γαϊτανάκι των εποχών. Αλλά για την Γκόσιο, η ανατολή είναι απλά η ανατολή και η δύση είναι απλά η δύση – αλήθεια τώρα, τι σχέση έχει η περιστροφή του πλανήτη με όλα αυτά;

Ωστόσο, ακόμα κι εσείς, εξαίρετε αναγνώστη, ενώ μελετάτε αυτές ακριβώς τις γραμμές αυτήν ακριβώς τη στιγμή, βρίσκεστε σε διαρκή κίνηση λόγω της κίνησης του πλανήτη μας.

Η ηρωίδα μας δεν δίνει πολλή προσοχή σε όσα συμβαίνουν στον «περιενυδρειακό» κόσμο, αυτόν που βρίσκεται έξω από το ενυδρείο της, γιατί είναι απόλυτα βυθισμένη και απορροφημένη (από κάθε άποψη) σε όσα συμβαίνουν μέσα σε αυτόν· και σας διαβεβαιώ ότι ο ενυδρειακός της κόσμος είναι στα αλήθεια πλούσιος σε γεγονότα. Η χρυσοψαρίνα δεν βρίσκει κανένα εύλογο νόημα στην «ομιχλώδη» ιδέα ότι ο κόσμος έξω από το ενυδρείο αξίζει την ιδιαίτερη προσοχή της Η κοσμοθεωρία από την οποία η Γκόσιο τόσο σθεναρά γραπώνεται συχνά αποδεικνύεται επικίνδυνη για τον ίδιο της τον μαγικό εαυτό, μιας και το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει τη μοίρα της ηρωίδας μας σε μεγάλο βαθμό.

Για να γίνει κατανοητό, ας υποθέσουμε ότι η εξωτερική θερμοκρασία παρουσιάζει ξαφνικά πτώση. Αυτό θα σήμαινε ότι τα θερμά νερά του ενυδρείου θα κρυώσουν γρήγορα και μέχρι και θα παγώσουν μαζί με την, ας μην ξεχνάμε, πολύπαθη Γκόσιο. Αυτό συμβαίνει ακόμα κι αν η ηρωίδα μας δεν γνωρίζει τίποτα απολύτως για την εξωτερική θερμοκρασία.

Για να καταστεί σαφές, εδώ, με τον όρο «περιβάλλον» εννοώ τον κόσμο έξω από το οικείο της ενυδρείο, τον «περιενυδρειακό» κόσμο σε αντίθεση με τον ζωτικό χώρο της χρυσοψαρίνας μέσα στο ενυδρείο.

Μπορεί να ρωτήσετε, αγαπητέ αναγνώστη, δίκαια και δικαιολογημένα, το πώς άραγε το ενυδρείο της Γκόσιο να κατέληξε στη μέση του πουθενά και του παντού, στο βασίλειο του Ποσειδώνα. Ίσως, λοιπόν, μια απρόσμενη ριπή, κατευθυνόμενη από το χέρι του Αίολου, του αφέντη των ανέμων, να την απήγαγε από την άνεση και τη θαλπωρή του σπιτιού της, ή μπορεί να ήταν ακόμα και ο Τυφώνας. Μπορεί και να την καταράστηκε η Ήρα – δεν θα ήταν άλλωστε η πρώτη Ιώ που, από την οργή της ζηλιάρας θεάς, θα μεταμορφώνονταν σε πλάσμα τρεπόμενο σε φυγή.

Ωραία, λοιπόν... Ανυποψίαστη για τον εξωτερικό κόσμο, η χρυσοψαρίνα μας αγνοεί ακόμη και την κίνηση του ίδιου της του ενυδρείου μέσα σε έναν «άλλο» χώρο· καλά, ίσως να έχει μια αμυδρή, υποσυνείδητη εντύπωση ότι «ίσως να υπάρχει κάτι εκεί έξω». Όπως και να 'χει, η ίδια η κίνηση του ενυδρείου, απρόβλεπτη και ύπουλη κάποιες φορές, δημιουργεί μικρά και μεγάλα προβλήματα στην αγαπητή μας φίλη.

Ας πούμε ότι η ηρωίδα μας αποφάσισε ότι ήρθε επιτέλους η ώρα να χαρεί τη ζωή, να πάρει μια ανάσα από τις τόσο σημαντικές και ζωτικές της υποθέσεις και να πάει διακοπές στα ζεστά και φιλόξενα νερά του Νότου. Και, καθώς εκείνη άξιζε στα χέρια και στα λόγια... Η Γκόσιο αρχίζει να κολυμπά προς τον Νότο με ταχύτητα, ας πούμε, 10 χλμ./ώρα. Μα, οϊμέ! Το ενυδρείο από μόνο του, εν αγνοία της ηρωίδας μας, αρχίζει να κινείται προς τον Βορρά με ταχύτητα 100 χλμ./ώρα, ωθούμενο από μια δύναμη που η Γκόσιο η Πτερυγόχρυση δεν αντιλαμβάνεται.

Πιθανώς η Γκόσιο να ήταν ανέκαθεν εκεί. Στο κάτω κάτω, πρόκειται για μια μαγική ιστορία και η Γκόσιο είναι, όντως, ένα άκρως μαγικό χρυσόψαρο. Ας συμφωνήσουμε, επομένως, να αφήσουμε, προς το παρόν, ανεξερεύνητο και αναπάντητο αυτό το φαινόμενο και να συνεχίσουμε την ιστορία μας.

Και να τη, που κολυμπάει ακούραστα για να συναντήσει τα ζεστά, όλο χάδι ρεύματα των νερών του Νότου, προσδοκώντας να κάνει τα μπάνια της και να λιαστεί πάνω στα φιλικά κύματα, να εισπνεύσει την απίστευτη ομορφιά και γαλήνη της θάλασσας... Όμως γύρω της έχει μόνο σαρωτικές θύελλες, ανεμοστρόβιλους και καταρρακτώδη, παγερή βροχή. Περνά μια αιωνιότητα και πολλές ακόμη μέρες ενώ η Γκόσιο μας παλεύει με τα αδυσώπητα στοιχεία, αδυνατώντας να φτάσει στον προορισμό της και στη μεγαλύτερη, πιο ενδόμυχή της επιθυμία: να απολαύσει τα ήρεμα, φιλόξενα και γαλήνια κύματα των νότιων θαλασσών, όπως πραγματικά της αξίζει.

Στην αλληγορία μας, το ενυδρείο είναι η επιχείρηση στην οποία ο επιχειρηματίας (το χρυσόψαρο) ζει και δραστηριοποιείται. Είναι ο φυσικός του «βιότοπος», καθώς επίσης και το «φυσικό» φράγμα που περιορίζει την «ελεύθερη κολύμβηση» – όρια που ο επιχειρηματίας κατανοεί πολύ καλά από το ξεκίνημα κιόλας της σταδιοδρομίας του.

Παραφράζοντας τους διάσημους στίχους του Σάμιουελ Κόλεριτζ, «Νερό, νερό, παντού νερό, κι ούτε ανάγκη να σκεφτείς...».
«Νερό, νερό, παντού νερό...» Γιατί, λοιπόν, να ασχοληθώ με κάτι που δεν είναι το νερό; σκεφτόσασταν πάντα.
Κι αυτό είναι αλήθεια, μέχρι τη στιγμή που ένας γλάρος κατεβαίνει απ ̓ τον αιθέρα και παίρνει πάνω από τα κύματα να τρέχει, και πιάνει τη χρυσοψαρίνα μας στης ακάρπιστης της θάλασσας τα βάθη τ ̓ άγρια, νοτίζει τις φτερούγες του στην άρμη της… Μέσα σε δύο δευτερόλεπτα, η Γκόσιο κάνει τη λαμπρή και συνάμα φριχτή διαπίστωση ότι το νερό δεν είναι το μόνο πράγμα στον κόσμο.

Ω, μα τι κρίμα... Μπορείτε να φανταστείτε την απογοήτευση και σύγχυση της ανεξάρτητης ηρωίδας μας με το πρακτικό πνεύμα;

Αν τυχόν είστε ένα από αυτά τα ψαράκια, τότε ζείτε και αναπνέετε νερό από τη στιγμή που γεννηθήκατε. Δεν έχετε δει ή γνωρίσει ποτέ τίποτε άλλο, παρά μόνο το νερό. Από την πρώτη κιόλας ανάσα που πέρασε από τα βράγχιά σας, το μόνο στοιχείο που υπήρχε γύρω σας ήταν το νερό. Ο ψαρομπαμπάς και η ψαρομαμά σας μιλούσαν μόνο για το νερό, σε άπταιστη «ενυδριακή» διάλεκτο, φυσικά. Οι θείες και οι θείοι σας, τα αδέρφια σας και ακόμα και τα μακρινά σας ξαδέρφια έζησαν, ζουν και θα ζουν για πάντα ευτυχισμένα μέσα στο νερό. Η σταγόνα της αμφιβολίας, για το αν ζείτε στο νερό ή όχι, δεν «έσταξε» ποτέ μέσα στο μυαλό σας.

Σκεφτείτε το:
Αν σε όλη σας την καριέρα ασχολείστε με τη βιομηχανική παραγωγή, τότε η βιομηχανική παραγωγή είναι το «νερό» σας. Το μόνο που γνωρίζετε είναι η βιομηχανική παραγωγή. Ο πατέρας σας και ο πατέρας του πατέρα σας δούλευαν στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής. Οι σπουδές σας στο πανεπιστήμιο ήταν σχετικές με την βιομηχανική παραγωγή και κάνατε την πρακτική σας σε μια βιομηχανία παραγωγής εμπορευμάτων. Εδώ και τριάντα χρόνια, το μόνο που μάθατε ή με το οποίο ασχολείστε είναι ό,τι αφορά τον ιμάντα παραγωγής και την ίδια την παραγωγή. Γι' αυτό και θεωρείτε ότι το μόνο που σας περιβάλλει είναι η βιομηχανική παραγωγή.

Η αγαπητή μας χρυσοψαρίνα είναι τόσο ελάχιστα συνδεδεμένη με τον έξω κόσμο που δεν ξέρει σχεδόν τίποτα γι' αυτόν. Η αυτάρκης και «αυτόνομη» ύπαρξή της, ανεξάρτητη (όπως η ίδια πιστεύει) από τον «περιενυδρειακό» κόσμο, δεν της φαίνεται καθόλου, μα καθόλου άσχημη. Η ιδέα ότι το ενυδρείο μπορεί να έχει τη δική του κίνηση, που δεν υπόκειται στις επιθυμίες της, ήταν πάντα υπερβολικά τραβηγμένη και εσωτεριστική για την τετράγωνη λογική του μυαλού της.

Η Γκόσιο η Πτερυγόχρυση ξέρει με μεγάλη σιγουριά ότι μέσα στο ενυδρείο της είναι μια πραγματική και μεγαλοπρεπής βασίλισσα και κάνει ό,τι επιθυμεί (σχεδόν πάντα, δηλαδή). Γι' αυτήν, αυτό είναι κάτι το «ιερό και… γκόσιο». Ωστόσο, η ιδέα ότι υπάρχει και κάτι άλλο σε εκείνον τον μακρινό, εξωπραγματικό χώρο πέρα από τους τοίχους του ενυδρείου της τής έχει όντως περάσει από το μυαλό μία ή δύο φορές (στην καλύτερη περίπτωση τρεις). Μα, ακόμα και τότε, δεν ήταν παρά ένα αχνό, θολό όνειρο.

Σύμφωνα με ένα απόφθεγμα του Τζακ Γουέλτς, του θρυλικού Διευθύνοντα Σύμβουλου της Τζένεραλ Ελέκτρικ: «Αν ο ρυθμός των εξωτερικών αλλαγών υπερβαίνει τον ρυθμό των εσωτερικών αλλαγών, το τέλος πλησιάζει.»

Και μετά πεθαίνει.

Για τη μικρούλα μας την Γκόσιο, η ζωή απλά συνεχίζεται. Τη μια μέρα, τα ρεύματα του ενυδρείου είναι ήρεμα, γαλήνια και χωρίς τον παραμικρό κυματισμό, σαν ένας μεγάλος, λείος καθρέφτης με κρυστάλλινη καθαρότητα. Αλλά, την αμέσως επόμενη, όλα αλλάζουν σαν αστραπή. Ένας θυελλώδης άνεμος αρχίζει ξαφνικά να φυσά και το νερό γίνεται σκουροπράσινο. Κάποιες φορές, αποκτά μια δυσοίωνη, βαθιά μπλε απόχρωση, ενώ ενίοτε μετατρέπεται σε μια απόλυτη και ανησυχητική μαυρίλα. Τα άλλα ψάρια, τα όστρακα και η άμμος εξαφανίζονται μονομιάς παραμένοντας μόνο τα ξέφρενα, μανιασμένα κύματα που σαρώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους, αντάξια ακόμα και της πιο φοβερής καταιγίδας που αντιμετώπισε ποτέ και ο Οδυσσέας ο ίδιος.

Είναι φορές που η Γκόσιο βρίσκει τη ζωή στο ενυδρείο πολύ δύσκολη. Τι θα μπορούσε να κάνει σε κάτι τέτοιες στιγμές; Λοιπόν, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να πιστέψει, με όλη της τη δύναμη, ότι όλα θα πάνε καλά στον κόσμο της, που βρίσκεται υπό την αιγίδα των θεών.

Εκείνες τις στιγμές, η Γκόσιο θυμάται ότι κάποτε, πολύ παλιά, διάβασε την Ιλιάδα και βυθίζεται σε φιλοσοφικό στοχασμό: «Απ᾿ το γραφτό κανένας άνθρωπος, δειλός ή παλικάρι, δε γλίτωσε ποτέ του.» Και όντως, πιστεύει ότι «απλά έτσι είναι ο κόσμος» και ότι τα πράγματα έχουν όπως έχουν χάρη στη βούληση των θεών και στους νόμους της ίδιας της φύσης. Για να μην αναφέρουμε τα αδιάκοπα κύματα αμφιβολίας, φόβου για το μέλλον, θρήνου για τα «άκαρπα, χαμένα χρόνια» και το ατέλειωτο αναμάσημα των παλιών της κατορθωμάτων...

Πολύ συχνά, μέσα στον νου της Γκόσιο της Χρυσόμυαλης ξεπηδά η υποβόσκουσα υποψία ότι πρέπει να έχει προσβάλει τους θεούς, τον φοβερό Ποσειδώνα ή ακόμα και τη μεγαλειώδη Ήρα και ότι αυτοί είναι που ρίχνουν πάνω της όλες τις συμφορές και τις δοκιμασίες.

Και αυτό, φίλοι μου, είναι το αληθινό πρόβλημα της χρυσοψαρίνας μας, ούτως ειπείν, το ότι δεν ξέρει σχεδόν τίποτα για τις εξωτερικές αλλαγές. Δεν μπορεί να τις παρατηρήσει και να τις αναγνωρίσει... ή τουλάχιστον, όχι ακόμα.

Μια φορά κι έναν καιρό, ήμουν κι εγώ ένα τέτοιο χρυσόψαρο... Αλλά όταν ανακάλυψα ότι το «ενυδρείο» μου κινούνταν, όπως τελικά αποδείχτηκε, εν αγνοία μου και χωρίς τη συγκατάθεσή μου, άρχισε να με ενδιαφέρει όλο και περισσότερο το παρακάτω ερώτημα: Ποιος; (αλλά και Γιατί; Πώς; και Πού;) κινεί τα ενυδρεία μας με τα, κατά πολλούς τρόπους, συμπαθητικά χρυσόψαρα (επιχειρηματίες) μέσα τους;

Πολύ φοβάμαι, όμως, ότι αυτό δεν θα βοηθήσει και πολύ τη γενναία, θρυλική ηρωίδα μας. Εκτός από τις θαρραλέες της προσπάθειες, θα πρέπει να επιλέξει και τον σωστό τρόπο με τον οποίο θα τις καταβάλει. Για παράδειγμα, αν η Γκόσιο ήξερε –μακάρι!– ότι το ενυδρείο της, στην πραγματικότητα, κατευθύνονταν προς τον Βορρά και ότι η ίδια πήγαινε κατευθείαν προς την Αρκτική, θα έπαιρνε τα απαραίτητα μέτρα για να μονώσει το «σκάφος» της και να προμηθευτεί μια άνετη, ζεστή και κομψότατη γούνα, αντί για το στιλάτο μαγιό που αγόρασε πρόσφατα. Τα στιλάτα μαγιό δεν βοηθούν και πολύ στα πολικά νερά...

Όταν ένα μυστηριώδες ρεύμα παρασύρει, εντέλει, την ανυποψίαστη χρυσοψαρίνα μας στον Βόρειο Πόλο (ίσως κατάφερε να ξεφύγει από τον γλάρο – ας μην ξεχνάμε ότι είναι ένα ψάρι μαγικό), η Γκόσιο εξακολουθεί να επιμένει, παρ' όλα αυτά, να εκπληρώσει την ευγενή επιθυμία της και να φτάσει μέχρι τις ζεστές, φιλόξενες θάλασσες. Γνωρίζει με μεγάλη βεβαιότητα ότι απ᾿ το γραφτό κανένας μας, άνθρωπος ή χρυσόψαρο, δειλός ή παλικάρι, δε γλίτωσε ποτέ του. Και λίγο πριν ξεψυχήσει παγωμένη μέσα στα παγερά, απειλητικά Αρκτικά νερά, τρέμοντας από το αμείλικτο και αδιάκοπο κρύο μα συγκεντρώνοντας όλες τις δυνάμεις του μισοκατεψυγμένου, χρυσοψαρένιου της μυαλού, η θαρραλέα ηρωίδα μας καταλήγει στο εύλογο συμπέρασμα ότι χρειάζεται απλά να αυξήσει την ταχύτητά της με κατεύθυνση προς τα νότια από τα 10 στα 11 χλμ./ώρα ή ακόμα και, για φανταστείτε, στα 12 χλμ./ώρα και, με ηράκλειες προσπάθειες, το κάνει πράξη. Για την Γκόσιο την Πρακτικόμυαλη, αυτό είναι, εξάλλου, κάτι το απολύτως λογικό: το μόνο που χρειάζεται είναι να καταβάλει μια λίγο μεγαλύτερη προσπάθεια για να λύσει το πρόβλημα και να φτάσει στο αποτέλεσμα, έτσι δεν είναι;

Όλως περιέργως, κάθε φορά που στη θάλασσα έχει φουρτούνα, η Γκόσιο μας αναρωτιέται, με γνήσια απορία, τι της συμβαίνει και γιατί οι Μοίρες στέλνουν όλες αυτές τις δοκιμασίες στο ενυδρειακό της πεπρωμένο.

Κάθε φορά που οι επιχειρηματίες γύρω μου αντιμετώπιζαν μια νέα φουρτούνα, όπως απώλεια μεριδίου αγοράς, πτώση των πωλήσεων, αυξανόμενο ανταγωνισμό, χαμηλή δέσμευση των υπαλλήλων κτλ., έβρισκαν μια λύση από κάποιο σημείο «ενδοενυδρειακό». Δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι δεν ήταν τόσο τα νερά του οικείου ενυδρείου τους –όχι τόσο τα ίδια τα αγαπημένα τους νερά– εκείνα που επικαλούνταν την προσοχή και την κατανόησή τους, όσο τα στοιχεία που βρίσκονταν πιο πέρα από τα γνωστά, οικεία τους ρεύματα: οι αχανείς «Χώρες του Εμπορίου» του έξω κόσμου.

Αλλά, όπως έχουν –ή ρέουν– τα πράγματα, είναι καταδικασμένη να παραμείνει για πάντα στο βασίλειο των απρόβλεπτων και επικίνδυνων ρευμάτων... και, αργά ή γρήγορα, να ξεπαγιάσει μέσα σε αυτά τα αφιλόξενα, τσουχτερά και εχθρικά ύδατα, υπό τη συνοδεία των απορημένων βλεμμάτων που θα στρέφουν επάνω της φώκιες, θαλάσσιοι ελέφαντες, πολικές νύμφες και πολικές αρκούδες, ρωτώντας την: «Ω, Γκόσιο Πτερυγόχρυση, πούθε έρχεσαι;» Αλλά, ποια είναι η γνώμη σας για όλα αυτά, αγαπητέ αναγνώστη;

Αν και έχουν περάσει 500 χρόνια από τότε που ο Λεονάρντο ντα Βίντσι διατύπωσε την παραπάνω αρχή, μπορούμε να ξαναδώσουμε με σιγουριά τη συμβουλή του όχι μόνο στους καλλιτέχνες αλλά και σε όλους τους σύγχρονους επιχειρηματίες. Εδώ και έξι χρόνια διεξάγω μια εκτεταμένη έρευνα εξετάζοντας τους λόγους που ευθύνονται για την υψηλή επιχειρηματική «θνησιμότητα» και βρέθηκα αντιμέτωπος με ένα άκρως συναρπαστικό και ζωτικό ερώτημα της φιλοσοφίας της επιχειρηματικότητας: Ποια είναι η καλύτερη σκοπιά από την οποία αντιλαμβάνεται κανείς το πεδίο δραστηριότητάς του, η οπτική που θα βοηθούσε τους επιχειρηματίες να βρουν νέες ευκαιρίες για τον εαυτό τους και για τους μελλοντικούς τους πελάτες;

Η προοπτική είναι ο οδηγός και η πύλη
και χωρίς αυτή τίποτα δεν είναι καλά καμωμένο…
Λεονάρντο ντα Βίντσι (1452-1519)

Μέρος δεύτερο: Μεσόλογος (Ο διάδρομος προς την Πινακοθήκη)

Αν θέλετε να ανταμώσετε ξανά την Γκόσιο το συντομότερο δυνατό, φίλτατε αναγνώστη, παραλείψτε ελεύθερα τον Μεσόλογο και προχωρήστε απευθείας στο τρίτο μέρος, την Πινακοθήκη των Επιχειρηματικών Πραγματικοτήτων. Μα αν σας ενδιαφέρει να μάθετε γιατί λέγεται «Πινακοθήκη» και θέλετε να ρίξετε μια ματιά στην ιστορία αυτής της ιστορίας, τότε ανεχτείτε με για τις επόμενες μία, δύο ή τρεις σελίδες ακόμα. Ποιος ξέρει; Μπορεί και να σας κινήσει το ενδιαφέρον. Και σας υπόσχομαι ότι η Γκόσιο θα κολυμπά ακόμα μέσα στα κρύα, ζεστά ή χλιαρά νερά...

Και σε αυτό το σημείο θα ήθελα να κάνω κάποιους παραλληλισμούς μεταξύ αυτών των δύο κόσμων –της τέχνης και της επιχειρηματικότητας– γιατί έχουν πολλά κοινά. Τόσο στην επιχειρηματικότητα όσο και στην τέχνη, η σκοπιά που επιλέγεται προσδιορίζει τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης του καθενός, ειδικά όταν πρόκειται για πράγματα που επηρεάζουν τις πεποιθήσεις, την κοσμοθεωρία ή ακόμα και τη συνθήκη ύπαρξης κάποιου.

Όντως, στην αρχή του 1900, ο Πικάσο περιέγραψε τον τρόπο που προσέγγιζε την τέχνη με τον παρακάτω τρόπο:
«Ζωγραφίζω τα αντικείμενα όπως τα σκέφτομαι, όχι όπως τα βλέπω».

Στην τέχνη υπάρχει διαφορά μεταξύ της πραγματικότητας και του έργου που απεικονίζει αυτήν την πραγματικότητα. Αυτή η διαφορά τονίζεται ακόμα περισσότερο από την προσωπική οπτική που έχει ο καλλιτέχνης για τον κόσμο γύρω του. Ήδη από την εποχή της Αναγέννησης, οι Ευρωπαίοι ζωγράφοι επιδίωκαν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση του τρισδιάστατου χώρου στα σχέδια και τους πίνακές τους. Ήθελαν ο θεατής να δει τον πίνακα ακριβώς σαν να τον παρατηρούσε από ένα συγκεκριμένο μέρος, όπως, για παράδειγμα, σαν να κοιτούσε μια υπάρχουσα σκηνή, εσωτερικό χώρο, άτομο ή αντικείμενο μέσα ή έξω από ένα παράθυρο. Ωστόσο, όταν ήρθε ο 20ος αιώνας, φέρνοντας τις εξελίξεις της κβαντικής φυσικής και τη θεωρία της σχετικότητας, νέα κινήματα γεννήθηκαν στις εικαστικές τέχνες – κινήματα που αποκήρυτταν το δόγμα της μίας και μόνο σωστής οπτικής. Πιθανώς, αγαπητέ αναγνώστη, να έχετε ήδη μαντέψει τι πρόκειται να σας περιγράψω ευθύς αμέσως: τον Κυβισμό. Ενώ μπορεί να μη γνωρίζετε –ή και να γνωρίζετε– τις περίπλοκες λεπτομέρειες του Κυβιστικού κινήματος, πολύ πιθανό να έχετε ακουστά τους πρωτοστάτες του, όπως τον Πάμπλο Πικάσο, τον Ζορζ Μπρακ και τον Ζαν Μετζινγκέρ. Το κύριο χαρακτηριστικό που κάνει τον Κυβισμό να ξεχωρίζει είναι η ρήξη του με τις κλασικές παραδόσεις της ζωγραφικής – ειδικότερα, το γεγονός ότι αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα των πολλαπλών οπτικών γωνιών και, έτσι, επιτρέπει την αντίληψη της συγχρονικότητας κατά την παρατήρηση του «αντικειμένου στην πληρότητά του».

Η προοπτική που επιλέγεται είναι ένα μοναδικό φαινόμενο επειδή περικλείει, για τον παρατηρητή, όλον τον χώρο και χρόνο. Περιέργως, η λέξη «προοπτική» προέρχεται από την ελληνική απόδοση του λατινικού ρήματος perspicere, που σημαίνει «κοιτάζω προσεκτικά, βλέπω καθαρά, κοιτάω μέσα από κάτι». Στον κόσμο της τέχνης, αντίθετα από τον κόσμο της επιχειρηματικότητας, το ζήτημα της προοπτικής δεν θεωρείται κάτι καινοτόμο ή πρωτότυπο.

Η ΕΠΙΤΥΧΙΑ
ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

Ο καλλιτέχνης που περισσότερο με ενέπνευσε ήταν ο Πάμπλο Πικάσο. Πιο συγκεκριμένα, αυτό που με ενέπνευσε να γράψω αυτήν την ιστορία, ήταν ο πίνακάς του Les Demoiselles d'Avignon (Οι δεσποινίδες της Αβινιόν). Πάνω από εκατό χρόνια πριν, ο Πικάσο είπε τα παρακάτω λόγια:
«Κατά τη γνώμη μου, στη ζωγραφική το να ψάχνεις δεν σημαίνει τίποτα. Το θέμα είναι να βρίσκεις.»

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είχε πει: «Η φαντασία είναι σημαντικότερη από τη γνώση. Γιατί η γνώση είναι περιορισμένη, ενώ η φαντασία αγκαλιάζει ολόκληρο τον κόσμο, συμβάλλοντας έτσι στην πρόοδο και φέρνοντας την εξέλιξη.»

Όσον αφορά τη δημιουργικότητα, υπάρχει μια κρίσιμη αρχή: η δημιουργικότητα δεν δεσμεύεται από τα όρια της γνώριμης ανθρώπινης εμπειρίας ή από γενικά καθιερωμένους αλγορίθμους. Δεν βασίζεται ούτε στη λογική ούτε στα μαθηματικά και υφίσταται, πρώτα και κύρια, στο βασίλειο της φαντασίας, στη Μούσα κάθε τέχνης. Η δημιουργικότητα είναι η γέφυρα που συνδέει την τέχνη με την επιχειρηματικότητα..

Οι καλλιτέχνες του Κυβισμού απεικόνιζαν ένα αντικείμενο όπως το έβλεπαν στο μυαλό τους: στο σύνολό του και από όλες τις πλευρές ταυτόχρονα. Δεν σχεδίαζαν, πλέον, απλά ένα καλάθι με φρούτα (ή ένα βάζο με ηλιοτρόπια) όπως τα αντιλαμβάνονταν με τα ίδια τους τα μάτια, αλλά απεικόνιζαν κάθε πλευρά του αντικειμένου ταυτόχρονα. Αυτή η ταυτόχρονη αναπαράσταση των πολλών όψεων της πραγματικότητας, η απεικόνιση αντικειμένων από διαφορετικές οπτικές γωνίες, ήταν μια πρωτοποριακή προσέγγιση στην τέχνη. Αναλογιζόμενος αυτήν τη θεώρηση της τέχνης, είδα μια μεγάλη ευκαιρία σύγκρισης της κοσμοθεωρίας του Κυβιστή καλλιτέχνη με εκείνης του επιχειρηματία. Μπορώ με σιγουριά να πω ότι η επαναστατική προοπτική των πολλαπλών προοπτικών και απόψεων των Κυβιστών ήταν αυτό που με ενέπνευσε να αναζητήσω νέες οπτικές στο δικό μου πεδίο δραστηριότητας, την επιχειρηματικότητα. Ωστόσο, το βασικό μοτίβο αυτής της Κυβιστικής αναλογίας έγκειται σε μια άλλη ιδέα. Στην τεχνική των καλλιτεχνών του Κυβισμού, διέκρινα την απίστευτη ευκαιρία να μεταμορφώσω τους άπειρους επιχειρηματικούς στοχασμούς για τα όσα «πρέπει να γίνονται» σε νέες σκοπιές και προοπτικές. Από αυτές τις νέες, φρέσκες σκοπιές γεννήθηκαν διάφορες διαπιστώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους έγιναν αφορμή για νέες ανακαλύψεις. Και, όντως, αυτή είναι η κεντρική ιδέα της ιστορίας που διαβάζετε αυτήν τη στιγμή: το να αποδείξω στους επιχειρηματίες την ύπαρξη πολλαπλών προοπτικών και ποικίλων οπτικών γωνιών όσον αφορά τις δραστηριότητές τους και την αλληλεπίδρασή τους με το περιβάλλον. Η κατανόηση αυτού θα τους επιτρέψει να βρουν νέες, δημιουργικές λύσεις.

Όλες οι διαπιστώσεις είναι στενά συνδεδεμένες κάνοντας συχνά δύσκολη τη μεταξύ τους διάκριση, εφόσον πρόκειται εντέλει για διάφορες οπτικές του ιδίου «αντικειμένου» (επιχειρηματικότητα), απλά από διαφορετικές σκοπιές. Παρομοίως, στον αληθινό κόσμο της επιχειρηματικότητας, όλοι αυτοί οι συλλογισμοί, εκτιμήσεις, ιδέες, αντιλήψεις και συναισθήματα για τις επιχειρήσεις συχνά συνυφαίνονται σε περίπλοκα, πολυσύνθετα κολάζ, δημιουργώντας κάθε είδους ιδιαιτερότητες και ιδιοτυπίες στη νοοτροπία των χρυσόψαρων ή, λιγότερο αλληγορικά, στις κοσμοθεωρίες των επιχειρηματιών. Αλλά την ίδια στιγμή, κάθε Διαπίστωση-Πίνακας επικεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη «σκηνή» επιχειρηματικής νοοτροπίας, με σκοπό να προσφέρει στον κάθε αναγνώστη-θεατή μου την δυνατότητα να μελετήσει το πανόραμα της «Κοσμοθεωρίας της Επιχειρηματικότητας» από διάφορες και, κάποιες φορές, πολύ αναπάντεχες σκοπιές.

Μέρος τρίτο: Η Γκοσική Πινακοθήκη Επιχειρηματικών Πραγματικοτήτων

Αγαπητέ αναγνώστη, δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο χαίρομαι που σας καλωσορίζω, εκ μέρους της Γκόσιο, στη θαυμαστή μας Πινακοθήκη Διαπιστώσεων-Πινάκων. Είθε να ανακαλύψετε, για να χρησιμοποιήσω ένα απόφθεγμα που αποδίδεται στον μεγάλο Γάλλο φιλόσοφο Ντενί Ντιντερό, «το θαυμαστό μέσα στο οικείο και το οικείο μέσα στο θαυμαστό».

Οι Διαπιστώσεις-Πίνακες είναι τα καλλιτεχνικά κοσμήματα της πινακοθήκης μας, ενώ οι νέες ή ποικίλες Πραγματικότητες είναι η καρδιά της ίδιας της τέχνης (και η καρδιά της τέχνης της επιχειρηματικότητας). Δύο οπτικές, δύο περιγραφές... Και τώρα, στα αλήθεια, χωρίς άλλη αναμονή, ας ακολουθήσουμε της Πινακοθήκης τη διαδρομή.

Ακολουθώντας τη συμβουλή του, επιδιώκω εδώ και καιρό να βρω τη δική μου προοπτική και σκοπιά όσον αφορά την επιχειρηματικότητα. Και όντως πιστεύω ότι, έως ένα σημαντικό βαθμό, τα έχω καταφέρει, αλλά η αναζήτηση απέχει πολύ από το να ολοκληρωθεί. Επίσης, πιστεύω ότι είναι σημαντικό και χρήσιμο να μοιραστώ τις ανακαλύψεις μου με τον αναγνώστη και τον επιχειρηματία. Σε αυτό το βιβλίο, η κάθε οπτική παρουσιάζεται ως ένας πίνακας που απεικονίζει μια συγκεκριμένη διαπίστωση, η οποία με τη σειρά της δίνει στον αναγνώστη (ή θεατή;) μοναδικές προοπτικές πάνω στις δικές του δραστηριότητες. Το μωσαϊκό αυτών των Διαπιστώσεων-Πινάκων αποκαλύπτει στους αναγνώστες-θεατές ένα «360 μοιρών» πανόραμα των δικών τους δραστηριοτήτων, από πολλές πλευρές και διαφορετικές οπτικές γωνίες, όπως θα συνέβαινε και με το έργο ενός Κυβιστή καλλιτέχνη. Ως αναλογία, θα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι ο αναγνώστης επισκέπτεται μια εικονική έκθεση ζωγραφικής. Σε αυτήν τη φανταστική, αλλά πιθανώς πολύ πραγματική πινακοθήκη, κάποιος θα μπορούσε να βρει μια πληθώρα από τέτοιες Διαπιστώσεις-Πίνακες, έναν όρο που χρησιμοποιώ για να περιγράψω διάφορες καταστάσεις, γεγονότα και παράγοντες που επηρεάζουν το ενυδρείο ως σύνολο, καθώς και κάθε ειδικότερο αποτέλεσμα που ένα χρυσόψαρο (ένας επιχειρηματίας) επιδιώκει να επιτύχει.

Σε περίπτωση που δεν έχετε ακόμα διασχίσει τον διάδρομο προς την Πινακοθήκη των Επιχειρηματικών Πραγματικοτήτων μας (με άλλα λόγια, αν δεν έχετε διαβάσει τον Μεσόλογο), ή ακόμα κι αν έχετε, αφήστε με να πω δυο λόγια... Έχοντας αναλύσει τις πιθανές στρατηγικές επιλογές που έχει η μαγική μας χρυσοψαρίνα Γκόσιο, αποφάσισα να μοιραστώ μαζί σας δέκα σημαντικές διαπιστώσεις που, όπως το βλέπω εγώ, θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό τη μετέπειτα μοίρα και ευτυχία της ηρωίδας μας.

Τα πράγματα, όμως, μπορεί να γίνουν ακόμα χειρότερα: μια τέτοια πεποίθηση συχνά πρώτα διογκώνεται, γίνεται αλαζονεία και στη συνέχεια φουσκώνει ακόμα περισσότερο μέχρι να αγγίξει την ηλιθιότητα. Ο Σωκράτης δεν είχε πει «Τα άδεια σακιά τα φουσκώνει ο αέρας και τους ανόητους η έπαρση»; Οι σημερινοί Έλληνες έχουν και το παρακάτω γνωμικό: «Στου κουφού την πόρτα, όσο θέλεις βρόντα». Και, όπως λένε και στα μέρη μου, «τι είναι χειρότερο, να διδάσκεις βλαμμένο ή να γιατρεύεις πεθαμένο;»

Ας χρησιμοποιήσουμε μια αναλογία: έχουμε έναν τεράστιο πίνακα και ένα μικρότερο τμήμα του ίδιου έργου τέχνης. Ένας παρατηρητής που μπορεί να δει μόνο ένα μικροσκοπικό κομμάτι αυτού του πίνακα είναι απόλυτα σίγουρος, παρ' όλα αυτά, ότι έχει την πλήρη εικόνα κι ας μην είναι αλήθεια. Ο ίδιος ο πίνακας είναι χίλιες φορές μεγαλύτερος από το τμήμα που παρατηρεί.

Όπως και η Γκόσιο, έτσι και οι περισσότεροι άνθρωποι δεν σκέφτονται καν την Περιενυδρία, με άλλα λόγια, το ευρύτερό τους περιβάλλον (ή «εξωενυδρειακό» χώρο). Αυτή η άγνοια μπορεί να φτάσει σε τέτοιο βαθμό που να μην αντιλαμβανόμαστε καν ότι υπάρχει ένα περιβάλλον πέρα από τον ζωτικό μας χώρο. Και όμως, αυτό το περιβάλλον, αυτός ο κόσμος, όντως υπάρχει, είτε το λαμβάνουμε υπόψη μας είτε όχι.

Πρώτη διαπίστωση:
Το περιβάλλον σας παίζει ρόλο

Όπως ακριβώς και η χρυσοψαρίνα μας στον υδάτινο βιότοπό της, έτσι και οι επιχειρηματίες και τα προϊόντα τους δεν βρίσκονται μέσα σε ένα «κοσμικό κενό», χώρια από τους καταναλωτές τους, σε έναν δικό τους κόσμο μακριά από οποιοδήποτε περιβάλλον. Αντίθετα, βρίσκονται πάντα σε ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο αλληλεπίδρασης με τους καταναλωτές.

Όταν η Γκόσιο ατενίζει το περιβάλλον της μέσα από το ενυδρείο, υποθέτει ότι η «εξωενυδρειακή» ζωή είναι ακριβώς η ίδια με τη ζωή στις δικές της θάλασσες της Ενυδρίας. Και όντως, η γλώσσα, τα ήθη, τα έθιμα, η συμπεριφορά των άλλων ψαριών (υπηκόων της Περιενυδρίας)… όλα τους μοιάζουν τόσο πολύ, είναι σχεδόν ίδια και απαράλλαχτα με αυτά του κόσμου που ήδη γνωρίζει, σε βαθμό που η ηρωίδα μας φτάνει σε ένα πολύ «εύλογο» συμπέρασμα: ότι αυτός ο μεγάλος περιενυδρειακός κόσμος είναι απλά ένα μεγεθυμένο αντίγραφο του δικού της ενυδρειακού σύμπαντος. Δυστυχώς, η μικρή μας χρυσοψαρίνα δεν γνωρίζει αυτήν την απλή αλήθεια, ότι η εξωενυδρειακή ζωή έχει «ωκεάνιες» διαφορές σε σύγκριση με την ενδοενυδρειακή.

Δεύτερη διαπίστωση: Δεν υπάρχουν οικουμενικοί νόμοι

Όπως πολύ σοφά είπε και ο Αμερικανός ανθρωπολόγος Ραλφ Λίντον, «Το τελευταίο πράγμα που θα παρατηρούσε ένα ψάρι είναι το νερό».

Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΑΣ/ΤΟ ΠΡΟΪΟΝ ΚΑΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ

συνδέονται σε ένα πλαίσιο αλληλεπίδρασης

Η δεύτερη οπτική είναι πολύ πιο αποτελεσματική. Είναι μια πανοραμική άποψη, που παρέχει μια ευρεία οπτική του «τοπίου», όπου ο παρατηρητής μπορεί να δει την αλληλεπίδραση και τον συσχετισμό μεταξύ προβλήματος, περιβάλλοντος και του ίδιου του του εαυτού. Αλλά κυρίως, αυτή η «εξωενυδρειακή» σκοπιά επιτρέπει στη χρυσοψαρίνα μας να νιώσει συνδεδεμένη με το περιβάλλον της – εξάλλου, δεν μπορείς να μπεις στο νερό χωρίς να βραχείς, σωστά;

Η πρώτη οπτική (η εξέταση του προβλήματος από την περιοχή στην οποία υφίσταται) είναι η πιο μειονεκτική. Είναι κυριολεκτικά αδύνατον να βρει κανείς τον «δρόμο προς τη νίκη» από αυτήν τη σκοπιά: ο χώρος είναι υπερβολικά στενός και δεν αφήνει τη χρυσοψαρίνα μας να «διακρίνει» μια αποτελεσματική λύση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το «οπτικό της πεδίο» επί του προβλήματος είναι υπερβολικά στενό και δεν ενδείκνυται για τη λήψη αποφάσεων. (Με τον όρο «οπτικό πεδίο» αναφέρομαι, φυσικά, στην πλήρη εικόνα, την έκταση των όσων βλέπουμε). Δεν μπορεί κανείς να δει τη Νίκη αν δεν εξετάσει το πλήρες ανάστημα και μέγεθός της. Δοκιμάστε να εξετάσετε ένα μεγάλο αντικείμενο, όπως ένα μπουκάλι νερό, που βρίσκεται κυριολεκτικά μπροστά από τη μύτη σας, σε απόσταση μόλις δύο ή τριών εκατοστών από τα μάτια σας. Λίγο δύσκολο, έτσι δεν είναι; Ακόμα κι αν κάποιος βρει μια λύση εξετάζοντας το πρόβλημα από το σημείο στο οποίο το πρόβλημα υφίσταται, το αποτέλεσμα μπορεί να μοιάζει με το διάσημο απόφθεγμα: ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να «κερδίσουμε τη μάχη αλλά να χάσουμε τον πόλεμο».

Τα πράγματα μπορεί κανείς να τα αξιολογήσει από διαφορετικές σκοπιές (για να αναφερθώ σε αυτές, θα χρησιμοποιήσω επίσης τους όρους «οπτική», «οπτική γωνία» ή «σημείο ορατότητας»). Η γνώση, ή η αντίληψή μας, εξαρτάται πάντα από τη σκοπιά που επιλέχθηκε: συχνά, δύο άτομα κοιτούν το ίδιο αντικείμενο μα οι ερμηνείες τους γι' αυτό απέχουν κατά πολύ, ολόκληρους ωκεανούς! Όταν η χρυσοψαρίνα μας συναντά ένα πρόβλημα σε μια συγκεκριμένη περιοχή, μπορεί να το εξετάσει από δύο εντελώς διαφορετικές οπτικές. Η πρώτη οπτική είναι όταν αντιλαμβάνεται το πρόβλημα μέσα από το ενυδρείο, ενώ η δεύτερη όταν αποστασιοποιείται και το παρατηρεί έξω από το ενυδρείο.

Δεν είναι περίεργο; Η Γκόσιο ξέρει πολύ καλά ότι υπάρχει «νερό, παντού νερό...», αλλά ίσως να μην μπορεί να διακρίνει πλήρως ή ξεκάθαρα ούτε τον ίδιο τον ζωτικό της χώρο, κι αυτό αμέσως μας οδηγεί στην επόμενη, την τρίτη διαπίστωσή μας. Τρίτη διαπίστωση: Βρείτε το καλύτερο σημείο ορατότητας

ΕΠΙΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΟΠΤΙΚΗ
για το πρόβλημα

Η τέταρτη διαπίστωση απορρέει από την προηγούμενη και συνοψίζεται στο εξής: προκειμένου η Γκόσιο να ξεφύγει από την απόλυτη «θέση του αποτελέσματος» στο ίδιο της το περιβάλλον, να ανατρέψει την ολοκληρωτική εξάρτησή της από αυτό, με άλλα λόγια να αποκτήσει «δικαίωμα ψήφου», πρέπει να διευρύνει τους τοίχους του στενού ενυδρείου της, δίνοντας έτσι χώρο σε ένα κομμάτι του εξωτερικού περιβάλλοντος (τώρα πια, μέρος της αγαπημένης της Ενυδρίας).

Η αλεπού είπε κάποτε στον Μικρό Πρίγκηπα: «Για μένα εσύ δεν είσαι ακόμη παρά ένα αγοράκι όμοιο με εκατό χιλιάδες άλλα μικρά αγόρια. Και δεν έχω την ανάγκη σου. Κι εσύ το ίδιο δεν έχεις την ανάγκη μου. Για σένα, δεν είμαι παρά μια αλεπού όμοια με εκατό χιλιάδες άλλες αλεπούδες. Μα, αν με εξημερώσεις, θα 'χουμε ανάγκη ο ένας τον άλλο. Θα 'σαι για μένα μοναδικός στον κόσμο. Θα 'μαι για σένα μοναδική στον κόσμο...» Δεν πιστεύετε κι εσείς, αγαπητέ αναγνώστη, ότι, πολύ σοφά, αναφερόταν σε έναν δεσμό;

Η διαχρονική φιλοσοφική αρχή στην οποία στηρίζεται αυτή η διαπίστωση μπορεί να διατυπωθεί λακωνικά με τον παρακάτω τρόπο: η αλληλεπίδραση αιτίας και αποτελέσματος υφίσταται μόνο όταν υπάρχει ένας μεταξύ τους δεσμός. Αν δεν υπάρχει αυτός ο δεσμός, το «ντουέτο» αιτίας και αποτελέσματος δεν υφίσταται. Ως εκ τούτου, είναι ο ίδιος ο δεσμός (η σύνδεση, ο σύνδεσμος, η σύζευξη κτλ.) αυτό που δημιουργεί τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος.

Κι αυτό είναι το κύριο λάθος που μπορεί να κάνει ένας επιχειρηματίας, δηλαδή, το να δημιουργήσει ένα προϊόν ή ένα πελατολόγιο χωρίς να χτίσει μια ανθεκτική γέφυρα, μια αποτελεσματική, αξιόπιστη σύνδεση μεταξύ του επιχειρηματία και των πελατών του. Υπό αυτήν την έννοια, η επιχειρηματικότητα αφορά περισσότερο τη δημιουργία των εν λόγω δεσμών μεταξύ των επιχειρηματιών και των πελατών τους και λιγότερο τα προϊόντα ή τους πελάτες χωριστά.

Τέταρτη διαπίστωση: Η αιτία, το αποτέλεσμα και ο δεσμός

Αλλά η έννοια του «δεσμού» μπορεί να περιγραφεί εύκολα και με ένα πιο χειροπιαστό παράδειγμα, αυτό του ρυμουλκού. Στην αυτοκινητοβιομηχανία χρησιμοποιούν τράκτορες (αιτία) για να τραβήξουν ρυμουλκούμενα οχήματα (αποτέλεσμα). Αν δεν υπάρχει ο μεταξύ τους δεσμός, έχουμε μόνο μία δυνητική αιτία και ένα δυνητικό αποτέλεσμα. Μέχρι ο πιο ισχυρός τράκτορας του κόσμου να συνδεθεί με ένα ρυμουλκό, ο τράκτορας δεν είναι παρά μόνο μια δυνητική αιτία. Αυτό που τον μετατρέπει σε μια πραγματική, αδιαμφισβήτητη αιτία είναι η σύνδεσή του με το ρυμουλκό.

μετατρέπεται σε αποτέλεσμα

Πέμπτη διαπίστωση: Επεκτείνετε τα όρια της κατανόησης
Όταν η Γκόσιο επεκτείνει τους τοίχους του ενυδρείου της διευρύνοντας το εσωτερικό του αποκτά επίσης μεγαλύτερο έλεγχο του εξωτερικού περιβάλλοντος, πολύ απλά γιατί κατάφερε να «προσαρτήσει» ένα μέρος του για να καλύψει τις προσωπικές, ενυδρειακές της ανάγκες. Εκτός αυτού, αυτή η νέα τάξη πραγμάτων τής επιτρέπει να διευρύνει το οπτικό της πεδίο στον δικό της ζωτικό χώρο. Η ηρωίδα μας έχει τώρα μια καλύτερη, ευρύτερη γωνία παρατήρησης και μπορεί να βλέπει περισσότερες αλληλεπιδράσεις μέσα στο προσφάτως διευρυμένο ενυδρείο της.

Θα πρέπει να πούμε ότι ο χώρος που ελέγχει κάποιος (πρώτα απ' όλα, στο μυαλό του) καθορίζει και τα διαθέσιμα εφόδια. Οι σπουδαιότεροι καλλιτέχνες, επιστήμονες, ηγεμόνες και επιχειρηματίες αντλούν ιδέες και εφόδια από όλον τον κόσμο. Είτε είστε λάτρεις του Χόλιγουντ είτε όχι, το σίγουρο είναι ότι προσελκύει ταλέντα από όλες τις γωνιές και τα πέρατα του πλανήτη. Και, φυσικά, ο χώρος κάποιου (το γήπεδό του) είναι εκεί ακριβώς που συντελείται η αλληλεπίδραση αιτίας και αποτελέσματος. Η σχέση αιτίας και αποτελέσματος είναι μια γενική αρχή της ζωής, αλλά στην αρένα της επιχειρηματικότητας μετατρέπεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ επιχειρηματία και πελάτη (όπου και οι δύο γίνονται, εναλλάξ, αιτία και αποτέλεσμα).

Και μιας που μιλάμε για χώρο, επιτρέψτε μου να φιλοσοφήσω -γρήγορα αλλά και πρακτικά- και να συνδέσω την τρίτη διαπίστωση (οπτικές γωνίες) με την τέταρτη (αιτία και αποτέλεσμα) και την πέμπτη (χώρος). Κατ' αρχάς, οφείλω να πω ότι οι οπτικές και ο χώρος είναι στοιχεία αλληλεξαρτώμενα. Οι θαλασσοπόροι και οι πιλότοι αντιλαμβάνονται και ελέγχουν μεγάλες εκτάσεις χώρου και, κατά συνέπεια, έχουν μια πολύ διαφορετική οπτική (από κάθε άποψη) από εκείνη που θα είχε ένας υπάλληλος γραφείου. Ισχύει και το αντίστροφο: η οπτική των μεγάλων εξερευνητών, όπως του Βάσκο ντα Γκάμα, του Κολόμβου και του Αμούδσεν τούς κάνει να αναζητήσουν περιπέτειες σε αχανείς, δίχως όρια χώρους. Το πώς ορίζει κανείς την επιχειρηματικότητα είναι ένα ξεχωριστό είδος οπτικής: πόσο ευρύς πρέπει να είναι ο χώρος του επιχειρηματία; Μεγάλα μυαλά, όπως ο Στιβ Τζομπς και ο Ίλον Μασκ έχουν μια συγκεκριμένη οπτική και έτσι «παίζουν» σε μια παγκόσμια (ή ακόμα και συμπαντική) αρένα. Ωστόσο, σε κάποιον άλλον μπορεί να αρκεί ένα μικρό μαγαζάκι. Αντιστρόφως, οι αντιλήψεις του χώρου μπορεί να διαμορφώσουν την εμβέλεια της επιχειρηματικότητας: οι έμποροι του σπουδαίου Δρόμου του Μεταξιού, αν και με περιορισμένα τεχνολογικά μέσα, ήξεραν ότι υπήρχε ένας χώρος μεταξύ της Ευρώπης και της Ανατολής και έτσι επιχειρηματικότητα για εκείνους ήταν το εμπόριο σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων. Άλλοι, που για κάποιον λόγο πιστεύουν ότι ο χώρος τους είναι περιορισμένος, εμπορεύονται στο τετράγωνο της γειτονιάς τους.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Σχετικά με τον χώρο, τη σκοπιά και τον συσχετισμό τους

στον έλεγχο του χώρου

Η ικανότητα του κάθε χρυσόψαρου να κατακτήσει εδάφη της Περιενυδρίας και να αποκτήσει τον αναγκαίο για τις ζωτικές του ανάγκες χώρο διαφέρει σε κάθε περίπτωση, μα υπάρχει ένας κρίσιμος κανόνας που την καθορίζει. Αυτή θα είναι και η έκτη μας διαπίστωση, που θα μοιραστώ αμέσως τώρα μαζί σας.

Σκεφτείτε το: κάθε φορά που η Γκόσιο πλησιάζει τα «επικίνδυνα» σύνορα μεταξύ των δύο κόσμων, της αγαπημένης της Ενυδρίας και του μεγάλου κόσμου της Περιενυδρίας, την κατακλύζει ένας τεράστιος, απροσδιόριστος τρόμος.

Η ικανότητα επέκτασης των τοίχων του ενυδρείου και, κατ' επέκταση, διεύρυνσης του οπτικού πεδίου, καθώς και αύξησης του ίδιου του όγκου του ενυδρείου, εξαρτάται κυρίως από το πόσο πολύ και πόσο καλά η χρυσοψαρίνα μας κατανοεί τον έξω κόσμο (το ευρύτερο περιβάλλον) πέρα από αυτά τα τείχη.
Το περιβάλλον επηρεάζει σημαντικά το ενυδρείο και επίσης καθορίζει τόσο την ταχύτητα όσο και την κατεύθυνση κίνησης της Ενυδρίας, καθώς και όλων των χαρούμενων, γεμάτων ζωή κατοίκων της. Χωρίς γνώση του έξω κόσμου, η χρυσοψαρίνα διστάζει ακόμα και να πλησιάσει τα σύνορα του ενυδρείου και προτιμά, αντί γι' αυτό, να παραμείνει σε ασφαλή νερά –που όμως τόσο την περιορίζουν–, μακριά από τα άγνωστα και ανεξερεύνητα ρεύματα του «περιενυδρειακού» κόσμου.

Έκτη διαπίστωση: Ελευθερία ή άνεση;

Αλλά όπως και να το δούμε, στην οδύσσειά της προς αναζήτηση της ελευθερίας της, η Γκόσιο θα πρέπει να γίνει η πρωτοπόρος εξερευνήτρια των μέχρι τώρα αχαρτογράφητων Απέραντων Αγορών της Περιενυδρίας και να ανακαλύψει τα μυστικά των περιοχών που βρίσκονται πέρα από τα σύνορα του υδάτινου κόσμου της. Επίσης, θα πρέπει να γνωρίσει τα πλάσματα του πέρα κόσμου (ή ακόμα καλύτερα, να γίνει φίλη τους). Κι αυτό μας οδηγεί στην έβδομη, όγδοη και ένατη διαπίστωσή μας.

Μιας και μιλάμε για κοσμοθεωρίες, οι μεταξύ τους διαφορές μπορούν να αποδειχθούν χρησιμοποιώντας μία άλλη, σημαντική φιλοσοφική αρχή: Το σημείο από το οποίο ο επιχειρηματίας θα επιλέξει να ξεκινήσει τη διαδικασία εύρεσης λύσης και το σημείο όπου θα αποφασίσει να την ολοκληρώσει εξαρτώνται αποκλειστικά από τις πεποιθήσεις και τις εικασίες του ατόμου, με άλλα λόγια, από την κοσμοθεωρία του ίδιου του επιχειρηματία.

Προκειμένου να εστιάσει την προσοχή της στον έξω κόσμο και να ξεκινήσει ένα ταξίδι εξερεύνησης, η Γκόσιο θα πρέπει πρώτα να αλλάξει τη δική της κοσμοθεωρία. Η τωρινή της αντίληψη για τη ζωή επέφερε μια κάποια αντίσταση στις αλλαγές και της επέτρεπε να έχει μια άνετη, αν και περιορισμένη, χρυσοψαρένια ύπαρξη, αντανάκλαση της οποίας στον καθρέφτη της ζωής της ήταν όλες οι συνήθειες που είχε αποκτήσει από τις πρώτες της κιόλας στιγμές. Αυτό είναι το σφάλμα που τόσο διαβολικά ξεγέλασε τη χρυσοψαρίνα μας και την εγκλώβισε μέσα στο ενυδρείο.

Έβδομη διαπίστωση: Μην αντιστέκεστε στις αλλαγές

ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΟΣΜΟΘΕΩΡΙΑΣ

ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΙΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Επεκτείνοντας την αναλογία της πρώτης διαπίστωσης, ας υποθέσουμε ότι έχουμε έναν πίνακα με περίγραμμα το τετράγωνο C, το οποίο περικλείει δύο μικρότερα τετράγωνα: το Β και το Α. Τώρα, ας υποθέσουμε ότι το τμήμα που βρίσκεται μέσα στο τετράγωνο Α είναι το μόνο μέρος του πίνακα που μπορούμε να παρατηρήσουμε άμεσα, ενώ τα υπόλοιπα (έξω από το περίγραμμα A) δεν γίνονται αντιληπτά κατά την παρατήρηση. Σε αυτήν την περίπτωση, δεν θα ήταν δυνατόν να αναγνωρίσουμε ή να φανταστούμε τον πίνακα που απεικονίζεται σε όλο το τετράγωνο C. Εξάλλου, μπορούμε να δούμε μόνο ένα τμήμα του, αυτό που περικλείεται από το A, ενώ μας κατατρώει ένα ασαφές –ή πολύ σαφές– προαίσθημα, μια υποψία ότι κάτι υπάρχει πέρα από αυτό... Φυσικά, μπορούμε να προσπαθήσουμε να μαντέψουμε τι ενδέχεται να απεικονίζουν τα τετράγωνα B και C βασισμένοι μόνο στο τμήμα που εμφανίζεται στο Α, αλλά, σε αυτήν την περίπτωση, η εικασία μας δεν θα ανήκει παρά στον κόσμο των πιθανοτήτων. Και το ξέρουμε. Νιώθουμε την ίδια μας την άγνοια και «τυφλότητα», την αβεβαιότητά μας, και κατά συνέπεια, τον φόβο μας. Το γεγονός αυτό είναι η πρωταρχική αιτία της αβεβαιότητας στις ζωές μας: είμαστε αναγκασμένοι να διακρίνουμε όλον τον «καμβά της ζωής», μπορώντας να παρατηρήσουμε, αντιληφθούμε και κατανοήσουμε άμεσα ένα μόνο μικροσκοπικό τμήμα του. Κι αυτό μας οδηγεί στην επόμενη διαπίστωση, την ένατη.

Όγδοη διαπίστωση: Ο φόβος μπροστά στο άγνωστο
Για να είναι αποτελεσματική στην αποστολή της έξω από το ενυδρείο, η Γκόσιο θα πρέπει να ξεπεράσει τον φόβο της για το άγνωστο. Ένας τέτοιος φόβος πηγάζει πάντα από την περιπλοκότητα και την αβεβαιότητα. Με άλλα λόγια, είναι σύμπτωμα της έλλειψης κατανόησης του περιβάλλοντος. Ο φόβος και το άγνωστο (η άγνοια) είναι φαινόμενα που συνδέονται.

είναι φαινόμενα που συνδέονται

Όταν παρατηρούμε μόνο ένα τμήμα της πλήρους εικόνας (όπως ο κύκλος A στο σχέδιο), μπορεί να εκλάβουμε αυτό το τμήμα ως την πλήρη εικόνα (κύκλος B) και κατόπιν να προσθέσουμε τις υπόλοιπες πινελιές με τη φαντασία μας. Αυτό μας οδηγεί στο να συλλάβουμε μια τελική εκδοχή του αντικειμένου, μια ξεκάθαρη και λογική για εμάς εκδοχή (κύκλος C). Μόνο που το πραγματικό αντικείμενο (η καμηλοπάρδαλη) και το «ισοδύναμό» του, που τόσο έξυπνα φανταστήκαμε παρατηρώντας ένα μόνο τμήμα της καμηλοπάρδαλης, είναι δυο εντελώς διαφορετικά πράγματα.

Ένατη διαπίστωση: Το μέρος ή το σύνολο;

Κάνοντας έναν παραλληλισμό με την επιχειρηματικότητα, μπορούμε να συνεχίσουμε το παράδειγμά μας και να παρουσιάσουμε ένα σφάλμα κατά την επιλογή του αγοραστικού μας κοινού. Ας πούμε ότι ο επιχειρηματίας έχει ένα προϊόν, ένα κάλυμμα δοντιών φτιαγμένο από γερό, ελαστικό υλικό. Στην οδοντιατρική ονομάζεται «μασελάκι». Ο επιχειρηματίας σχεδίασε και παρήγαγε αυτά τα γενικής χρήσης μασελάκια – παράχθηκαν μαζικά και διανεμήθηκαν στην αγορά. Ωστόσο, για κάποιο περίεργο λόγο, η αγορά «δεν μασάει» και δεν τα αγοράζει. Γιατί; – Καλή ερώτηση. Γιατί στο παράδειγμά μας, το αληθινό μας αγοραστικό κοινό είναι οι καμηλοπαρδάλεις, δεν υπάρχουν κροκόδειλοι (ούτε καν αλιγάτορες, εδώ που τα λέμε). Ωστόσο, ο επιχειρηματίας μας ήταν τόσο σίγουρος ότι είχε δει μόνο κροκόδειλους στην αγορά (γι' αυτόν δεν υπήρχαν καμηλοπαρδάλεις!) και, ως εκ τούτου, δημιούργησε ένα προϊόν κατάλληλο για τα δόντια των κροκοδείλων. Μα, δυστυχώς, οι καμηλοπαρδάλεις έχουν μια κάπως διαφορετική γνάθο σε σχέση με τους κροκόδειλους και τα μασελάκια για κροκόδειλους δεν εφαρμόζουν σωστά στις καμηλοπαρδάλεις. Το χειρότερο, όμως, είναι ότι οι καμηλοπαρδάλεις έχουν μπροστινά δόντια μόνο στο κάτω σαγόνι και κανένα μπροστινό δόντι στο πάνω! Αλλά αυτό που σίγουρα έχουν στην άνω γνάθο είναι πολύ γερά ούλα. Η καμηλοπάρδαλη χρησιμοποιεί τα κάτω δόντια για να σπρώξει κλαράκια και κλαδιά στα πάνω ούλα και να τα σφίξει δυνατά, τραβώντας το φαγητό της από τα δέντρα και τους θάμνους. Τώρα βέβαια, προς κακή της τύχη, η καμηλοπάρδαλη βρίσκεται σε δύσκολη θέση, αφού τα «επιπλέον δόντια» της κροκοδειλίσιας μασέλας όχι μόνο εμποδίζουν το τράβηγμα των κλαδιών αλλά δεν της επιτρέπουν καν να κλείσει το στόμα της. Οι καμηλοπαρδάλεις, ωστόσο, δεν μπορούν να κυκλοφορούν για μεγάλο χρονικό διάστημα με το στόμα ανοιχτό. Εν ολίγοις, οι καμηλοπαρδάλεις δεν ενθουσιάστηκαν από αυτό το μαραφέτι και είπαν «ποτέ πια!». Και κάπως έτσι συνέβησαν τα πράγματα. Εκ πρώτης όψεως, ο αναγνώστης μου μπορεί να σκεφτεί ότι το παρατράβηξα λιγάκι –ή ίσως και πολύ– με αυτό το παράδειγμα. Θα συμφωνήσω. Μα αν κοιτάξετε προσεκτικά γύρω σας, είμαι σίγουρος ότι θα βρείτε πολλά παραδείγματα παρόμοιων σφαλμάτων «με σάρκα και οστά».

Τα όρια που αυτή τη στιγμή έχει το ενυδρείο μπορούν να «υπολογιστούν» ακολουθώντας τέσσερα πολύ μαγικά βήματα. Πριν τα απαριθμήσω, καλό θα ήταν να εξηγήσω τον λόγο για τον οποίο θα σας δημιουργούνταν η επιθυμία να υπολογίσετε τα όρια της προσωπικής σας «Ενυδρίας». Υπάρχουν διάφοροι λόγοι αλλά ο σημαντικός είναι ένας: αν γνωρίζετε πού τελειώνει η «Ενυδρία» σας και πού αρχίζει η «Παραενυδρία», ξέρετε επίσης ποιος είναι φίλος ή εχθρός σας, συμπαίκτης ή αντίπαλός σας – ή απλά ποιος δεν ανήκει στην ομάδα σας. Ξέρετε ακριβώς πού να απευθύνετε την αφοσίωσή σας και πού πρέπει να βασίζονται οι αποφάσεις που παίρνετε. Αυτό δεν σημαίνει ότι σκεφτόμαστε άσχημα για κάποιον ή ότι όντως σκοπεύουμε να κηρύξουμε πόλεμο στην «Περιενυδρία». Όχι, αυτό που μας ενδιαφέρει είναι μια ευρεία, πανοραμική θέαση και ένα σενάριο στο οποίο όλοι θα βγαίνουν κερδισμένοι (ο πόλεμος είναι για τους παράφρονες). Ωστόσο, το να κατανοήσετε τα όρια του «γηπέδου» σας, πού βρίσκεται ο στόχος σας και ποιοι είναι οι συμπαίκτες σας δεν βλάπτει, σωστά; Αυτό μας βοηθά να αποφεύγουμε γκάφες όπως τα αυτογκόλ ή το να βάζουμε τρικλοποδιές στους ίδιους μας τους συμπαίκτες – ένα λάθος που, δυστυχώς, γίνεται πολύ συχνά στη ζωή.

Η δέκατη και τελευταία διαπίστωση είναι αυτή που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε το μυστικό της επιτυχίας. Επικεντρώνεται στο πώς θα βοηθήσουμε την όμορφη χρυσοψαρίνα μας να μάθει να κάνει δύο πράγματα: να καθορίζει τις σωστές διαστάσεις του ενυδρείου της και να κατανοεί τις βασικές αρχές του περιβάλλοντός της. Ας περάσουμε, λοιπόν, στην τελευταία μας διαπίστωση.
Δέκατη διαπίστωση: Αξιολογήστε τον κόσμο σας
(ή Η μαγική φόρμουλα της Γκόσιο)

Τώρα που σας εξήγησα το γιατί, ας δούμε και το πώς γίνεται. Στο πρώτο βήμα, αποφασίζεται ποια προβλήματα θεωρεί το χρυσόψαρο ότι αξίζει να εξεταστούν στο πλαίσιο της τρέχουσας ζωής του και των δραστηριοτήτων του.

Στο δεύτερο βήμα, προσδιορίζονται οι κατάλληλες προσεγγίσεις ανάλυσης αυτών των προβλημάτων.

Στο τρίτο βήμα, το χρυσόψαρο πρέπει να βρει εξηγήσεις που το ίδιο θεωρεί εύλογες για την ύπαρξη αυτών των προβλημάτων. (Περιέργως, οποιαδήποτε εξήγηση μπορεί να προσφέρει παρηγοριά, μα μόνο η σωστή θα βοηθήσει πραγματικά).

Τέλος, στο τέταρτο βήμα επιλέγονται οι κατάλληλες μέθοδοι για την αποτελεσματική επίλυση των προβλημάτων που αρχικά επιλέχθηκαν.

Αυτό σημαίνει ότι δύο διαφορετικά «ενυδρεία» θα μας έδιναν πολύ αλλιώτικες διατυπώσεις προβλημάτων, διαφοροποιημένες μεθόδους ανάλυσης αυτών των προβλημάτων, διαφορετικές εξηγήσεις για την ύπαρξη των προβλημάτων και μοναδικές προσεγγίσεις για την επίλυσή τους. Έτσι, βλέπουμε ότι οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ δύο ή παραπάνω «ενυδρείων» καθορίζονται συγκεκριμένα από αυτές τις τέσσερις βασικές παραμέτρους.

Κι αυτό είναι το μαγικό, αν και απλό μυστικό της επιτυχίας... Μια λεπτομερέστερη, όμως, εξιστόρηση αυτού του μυστικού θα αποκαλυφθεί στο μέλλον, αγαπητέ αναγνώστη.

Αν δεν μπορούμε να συγκρίνουμε και να διακρίνουμε, τότε πώς είναι δυνατόν, για παράδειγμα, να εξακριβώσουμε το γιατί ένα χρυσόψαρο επιβιώνει μέσα στο ενυδρείο του ενώ άλλα σε γειτονικά ενυδρεία δεν επιζούν; Και γι' αυτό ακριβώς, η ικανότητά μας να διακρίνουμε είναι το «Άγιο Δισκοπότηρο» της Τέχνης, της τέχνης της επιχειρηματικότητας και των ανθρώπινων σχέσεων αλλά και της της τέχνης της ίδιας της ζωής.

Θα λέγαμε ότι αυτή είναι η οριστική, τελευταία, μη προσχεδιασμένη, συμπληρωματική μας διαπίστωση... Στην πραγματική ζωή, η ικανότητα της σύγκρισης και η ικανότητα του να διακρίνουμε είναι συνυφασμένες, με την τελευταία να αποτελεί σίγουρα τον θεμέλιο λίθο της κάθε σκεπτόμενης, συνειδητής ανθρώπινης δραστηριότητας. Θα προσέθετα ότι η ικανότητα του να διακρίνουμε τυχαίνει να είναι και ο θεμέλιος λίθος της ίδιας της λογικής.. Θα συμφωνούσατε, νομίζω, ότι αν κάποιο άτομο δεν μπορεί να διακρίνει το κουτάλι από το πιρούνι ή ένα ταξί από ένα περιπολικό, αν κάποιος αρχίσει να μπερδεύει την πόρτα με τα χόρτα και το ψάρι με το ζάρι, τον ζύθο με τον μύθο ή την Ήρα με τον Ηρακλή... ή αν ένας παρατηρητής δεν μπορεί να διακρίνει ανεπαίσθητες μα ζωτικές διαφορές μεταξύ των πραγμάτων, όπως μεταξύ καρέκλας και πολυθρόνας, γαλάζιου και μπλε ή ακόμα και φαινομενικά πανομοιότυπες έννοιες όπως Αφροδίτη και Venus, το αποτέλεσμα σίγουρα θα είναι δυσάρεστο.

Συμπληρωματική διαπίστωση: Μάθετε να διακρίνετε

Η ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΣΥΓΚΡΙΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΟΥΜΕ

ΜΑΘΕΤΕ ΝΑ ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΕ

ΕΙΝΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟ ΝΑ ΕΞΕΤΑΖΟΥΜΕ ΤΑ ΕΝΥΔΡΕΙΑ

Τα μέρη τους και την αλληλεπίδραση